Duurzaamheid

Omgaan met toenemende droogte, hitte of extreme neerslag?

• In Nederland hebben we afgesproken dat het stedelijk gebied bestand zal moeten zijn tegen toenemende droogte, hitte en neerslag (Deltaprogramma steden 2015). Of de klimaateffecten schade veroorzaken is mede afhankelijk van o.a. de kwaliteit van de bebouwing en de aanwezigheid van openbaar groen en waterpartijen (Ligtvoet e.a. 2011).
• Duidelijk is dat bebouwing en verharding binnen onze gemeente gestaag toenemen. Sommige stadsdelen zijn ‘steniger’ dan andere. Nijmeegse tuinen zijn vergeleken met andere steden in grote mate verhard.
• Nijmegen kent een stedelijk hitte-eiland-effect, maar ook verkoelend effect van groen en water. Er zijn duidelijke verschillen in gevoelstemperatuur binnen de stad. Een deel van de huishoudens ervaart in de woning serieuze warmteoverlast, vooral in Nijmegen-Centrum, - Zuid en - Oost.

De “klimaateffectatlas” geeft een eerste beeld van de bestendigheid van Nijmegen tegen droogte, hitte of wateroverlast.

De lokale impact van klimaateffecten is mede afhankelijk van de aanwezigheid van groen en waterpartijen in stad. Hoewel vrijwel alle Nijmegenaren groenvoorzieningen in de directe nabijheid hebben zijn de water- en groenstructuren niet evenredig verdeeld. Het percentage onbebouwde - of onverharde grond neemt af binnen onze gemeente.

Sommige stadsdelen ‘steniger’

 
Figuur: Verdeling oppervlak Nijmegen naar stadsdelen.  Bron: Basisregistratie Grootschalige Topografie, gemeente Nijmegen, 2019

Hoewel vrijwel alle Nijmegenaren binnen het stedelijk gebied groenvoorzieningen in de directe nabijheid hebben zijn er duidelijke verschillen in ‘stenigheid’:

• In het centrale en westelijk deel van de stad zien we veel stenen: minimaal de helft van de stadsdelen Nijmegen-Centrum en Nijmegen-Oud-West is bebouwd of verhard. In Nijmegen-Centrum beïnvloedt de rivier De Waal de cijfers nog gunstig, het aandeel openbaar groen en tuinen is hier laag.
• In de stadsdelen Nijmegen-Oud-West, Nijmegen-Centrum en Nijmegen-Oost is verhoudingsgewijs weinig (openbaar) groen en water aanwezig. In Oost is er wel behoorlijk veel particulier oppervlak (waaronder tuinen).
• Dukenburg, Lindenholt en (vooralsnog) Nijmegen-Noord zijn niet zo stenig. Zogenaamde groen-blauwe structuren dragen bij aan de klimaatbestendigheid van een gebied.

Meer bebouwing en verharding

Figuur: Aandeel onbebouwde en/of onverharde grond gemeente Nijmegen: recreatieterrein, bos en open natuurlijk terrein, semi-bebouwd terrein, spoorterrein, agrarisch terrein (excl. kassen) en binnenwater. Bron: CBS Statline (cijfers 2015), bewerking O&S Nijmegen.

In de sterk verstedelijkte stad Nijmegen en het ontwikkelgebied Nijmegen Noord tezamen is 43% van het grondoppervlak onbebouwd. Exclusief binnenwater is dat 35%. Het gaat om bijvoorbeeld parken en plantsoenen (recreatie), natuurgebieden of spoorterrein. In de periode na 2006 is in Nijmegen het oppervlak semi-bebouwd (waaronder veel bouwterreinen) duidelijk gestegen. Het agrarisch gebruik loopt na 2012 behoorlijk terug. Al met al nemen bebouwing en verharding binnen onze gemeente gestaag toe.

Veel verharding in Nijmeegse tuinen

Figuur: Versteende oppervlakte in tuinen [%], stedenvergelijking, 2018. Bron: Cobra Groeninzicht (via waarstaatjegemeente.nl)

Nijmeegse tuinen zijn vergeleken met andere steden in grote mate verhard. Het oppervlak steen bedraagt gemiddeld genomen 67% van de totale tuin. Betegelde tuinen worden in verband gebracht met toename van zomerse hitte in de stad, wateroverlast in straten en huizen en verslechtering van luchtkwaliteit en - overlevingsmogelijkheden voor kleine dieren.

Hinder en gezondheidsklachten door hoge temperaturen (‘hittestress’) vormen inmiddels een maatschappelijk thema. Het is bekend dat de temperatuur in Nijmegen hoger ligt dan in het omliggende landelijk gebied, in een warme zomer zijn verschillen van 7 graden gemeten. Ook binnen de stad zijn er verschillen.

Warmteoverlast in de woning vooral in Nijmegen-Centrum, -Zuid en -Oost

Een deel van de Nijmegenaren (18%) ondervindt regelmatig of vaak overlast van warmte in de woning.

Figuur: Percentage inwoners dat vaak of regelmatig veel last heeft gehad van warmte in huis. Bron: Burgerpeiling 2017

Hoe zit het met die warmteoverlast?

• Uit de Nijmeegse burgerpeiling 2017 blijkt dat een op de vijf Nijmegenaren (19%) regelmatig of vaak overlast heeft ondervonden van warmte in de woning; 37% zegt hiervan af en toe last te hebben gehad en bij ruim vier op de tien (41%) is het niet aan de orde.
• Stadsdelen waar veel hittestress speelt zijn Nijmegen-Centrum, Nijmegen-Zuid en Nijmegen-Oost. En in mindere mate in Nijmegen-Oud West en Dukenburg. Waarschijnlijk spelen woningkarakteristieken en factoren als verharding van openbare ruimte of private tuinen een rol.
• In Nijmegen Noord geven naar verhouding weinig bewoners (10%) veelvuldige warmteoverlast aan.
• Categorieën die meer dan gemiddeld voorkomen zijn personen in bovenwoningen, en in wat mindere mate bewoners in flats met minimaal vijf woonlagen. Een duidelijke samenhang tussen leeftijd en hittebeleving is niet gevonden.
• Onderstaand kaartbeeld laat zien dat er duidelijke verschillen in gevoelstemperatuur binnen de stad kunnen optreden.

Figuur: Verschil in gevoelstemperatuur, Tauw Deventer (i.o.v. Gemeente Nijmegen), 2018.